Táo bón

Táo bón là hiện tượng cảm thấy khó chịu, khó khăn khi đại tiện do phân thường cứng và khô. Táo bón nặng có thể dẫn đến hiện tượng phân bị nêm chặt, gây tắc ruột.

Triệu chứng

Đi đại tiện khó và không đều.

Chẩn đoán

Hỏi bệnh sử và khám thực thể.
Thông thường bệnh nhân không cần làm xét nghiệm mặc dù trong một vài trường hợp việc đo nồng độ TSH trong máu để kiểm tra chức năng tuyến giáp được chỉ định.

Điều trị

Việc sử dụng lâu dài các loại thuốc làm mềm phân có thể cần thiết. Thay đổi loại thuốc được chẩn đoán là góp phần gây táo bón (ví dụ như loại thuốc giảm đau nào đó) có thể hữu ích.

Tổng quan

Các nguyên nhân chính của táo bón bao gồm: mất nước, lối sống ít vận động, thuốc (đặc biệt là các chất ma tuý), căng thẳng, mang thai, Lạm dụng thuốc nhuận tràng, trầm cảm, chế độ ăn uống ít chất xơ.

Triệu chứng

Đi đại tiện khó và không đều.
Đau trực tràng, đau bụng.
Buồn nôn, ói mửa.

Chẩn đoán

Hỏi bệnh sử và khám thực thể.
Thông thường bệnh nhân không cần làm Xét nghiệm mặc dù trong một vài trường hợp việc đo nồng độ TSH trong máu để kiểm tra chức năng tuyến giáp được chỉ định.
Phương pháp chụp cắt lớp vi tính cũng có thể được chỉ định để loại trừ các nguyên nhân khác gây ra các triệu chứng nếu cần thiết.
Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan), chụp X-quang.

Điều trị

Điều trị bao gồm:

Thuốc làm mềm phân.
Thuốc nhuận tràng.
Thụt tháo bằng các chất nhày hoặc thụt tháo vi lượng.

Nguyên nhân

Khi bị táo bón, phân thường cứng và khô.

Hiện nay có nhiều người bị táo bón. Táo bón khiến người bệnh khó chịu, mệt mỏi, nếu để lâu sẽ dẫn tới bị bệnh trĩ, phình đại tràng, viêm đại tràng, lâu dần biến chứng có thể dẫn tới ung thư đại tràng.

Táo bón hay gặp ở trẻ khi ăn thức ăn có quá nhiều mỡ, chất đạm và ít chất khoáng, cũng có khi do uống nhiều sữa bò, sữa bột vì ít sữa mẹ.

Các cơ bụng và thành ruột cũng có vai trò quan trọng trong việc gây ra táo bón. Những đứa trẻ còi xương, đẻ thiếu tháng rất hay bị táo bón. Ở những trẻ lớn hơn, táo bón thường do ăn quá nhiều thức ăn cứng hoặc không đủ lượng vitamin B1 cần thiết, có khi do lỗ hậu môn bị rạn.

Phòng ngừa

Theo lý thuyết, táo bón có thể do thức ăn tiêu hoá di chuyển chậm qua bất kỳ đoạn nào của ống tiêu hoá. Tuy nhiên, trong hơn 95% trường hợp chúng di chuyển chậm qua đoạn đại tràng.

Thuốc: Nguyên nhân thường gây táo bón được tìm thấy là do thuốc. Các nguyên nhân do thuốc bao gồm:
- Các thuốc giảm đau gây nghiện như Codeine (như Tylenol), Oxycodone (như Percocet), Hdrophormone (Dilaudid).
- Các thuốc chống trầm cảm như Amitriptylene (Elavil) và Imipramine (Tofranil).
- Các thuốc chống động kinh như Phenytoin (Dilantin) và Carbamazepine (Tegretol).
Sắt bổ sung:
- Các thuốc chặn kênh calci như Diltiazem (Cardizem) và Nifedipine (Procardia).
- Các thuốc Antacid có chứa nhôm như Amphojel, Phosphalugel và Basaljel.

Ngoài danh sách trên còn nhiều thuốc khác có thể gây táo bón.

Vài xử trí đơn giản đối với những nguyên nhân gây táo bón do thuốc như chế độ ăn nhiều chất xơ thường có hiệu quả và không cần thiết phải ngưng dùng thuốc. Nếu những xử trí này không hiệu quả, có thể cần thay thế bằng thuốc ít gây táo bón hơn.

Ví dụ, thuốc kháng viêm không steroid có thể thay thế cho các thuốc giảm đau an thần. Hơn nữa, có thể thay thế Amitriptylene và Imipramine bằng một thuốc mới ít gây táo bón hơn (như Fluoxetine hay Prozac).

Thói quen: Ngăn cảm giác mót đại tiện thường xuyên sẽ dẫn đến mất cảm giác mót đại tiện và gây táo bón.

Chế độ ăn: Chất xơ rất quan trọng để duy trì phân to, mềm. Do đó, các chế độ ăn ít chất xơ có thể gây táo bón. Nguồn chất xơ tự nhiên tốt nhất là trái cây, rau và các loại hạt.

Thuốc nhuận tràng: Một trong những nguyên nhân gây táo bón nặng là lạm dụng các chất kích thích nhuận tràng (như cây keo, dầu thầu dầu và một vài loại thảo mộc). Mặc dù khó có thể kết luận, nhưng có những bằng chứng cho rằng sử dụng thường xuyên chất kích thích nhuận tràng có thể gây tổn thương dây thần kinh đại tràng, về lâu dài làm thay đổi chức năng đại tràng, các dây thần kinh kiểm soát các cơ đại tràng. Các tổn thương này được cho là có liên quan đến sự co bóp và tống phân khỏi lòng đại tràng. Sử dụng chất kích thích đại tràng làm xuất hiện chu kỳ bất thường, sau đó tổn thương có thể gây táo bón và cần dùng lượng chất kích thích nhuận tràng nhiều hơn nữa. Từ đó, người bệnh chỉ đi đại tiện được khi sử dụng chất kích thích nhuận tràng. Cần giới hạn sử dụng các chất kích thích nhuận tràng do mối liên quan với tổn thương đại tràng lâu dài. Các loại chất nhuận tràng khác không gây nên tổn thương này.

Các rối loạn hormon: Hormon có tác động đến việc đi đại tiện. Chẳng hạn, lượng hormon tuyến giáp quá ít (thiểu năng tuyến giáp) và hormon cận giáp quá nhiều (do tăng nồng độ calci trong máu) có thể gây táo bón. Trong thời gian kinh nguyệt của người phụ nữ, nồng độ estrogen và progesteron cao có thể gây táo bón. Tuy nhiên, tình trạng này không kéo dài. Mức độ estrogen và progesteron cao trong quá trình mang thai cũng gây táo bón.

Các bệnh lý ảnh hưởng đến đại tràng: Có nhiều bệnh lý ảnh hưởng đến chức năng của cơ và thần kinh đại tràng. Các bệnh này gồm có tiểu đường, xơ cứng bì, tắc ruột giả, bệnh Hirschbrung, Chagas. Ung thư hay chít hẹp đại tràng gây tắc nghẽn cũng làm giảm tống phân.

Các bệnh lý hệ thần kinh trung ương: Bệnh lý não và tuỷ sống cũng gây táo bón, gồm có bệnh Parkinson, xơ cứng toàn thể và chấn thương tuỷ sống.

Đại tràng vô lực: Đại tràng vô lực là tình trạng thần kinh hoặc cơ đại tràng không hoạt động bình thường. Kết quả là những thứ trong lòng đại tràng không được đẩy một cách bình thường. Không rõ nguyên nhân gây ra đại tràng vô lực.Trong một vài trường hợp, thần kinh và cơ đại tràng bị bệnh. Đại tràng vô lực cũng có thể là hậu quả của việc sử dụng chất kích thích nhuận tràng lâu ngày. Tuy nhiên, trong hầu hết trường hợp thì nguyên nhân chưa tìm thấy.

Rối loạn sàn chậu: Còn được gọi là tắc nghẽn đường ra hay làm chậm đường thoát, là tình trạng cơ sàn chậu bao quanh trực tràng hoạt động không bình thường. Những cơ này quyết định việc đi đại tiện (nhu động ruột). Không rõ vì sao ở một số người những cơ này hoạt động không hợp lý, chúng làm cho sự di chuyển phân khó khăn.

Điều trị

Cần tránh các căng thẳng thần kinh:

Đôi khi chứng táo bón gây hội chứng rối loạn thần kinh - luôn lo sợ và luôn nghĩ về tình trạng bệnh của mình, nghĩ rằng bệnh ngày càng nặng, không thể chữa khỏi. Thực ra, khi thăm khám lâm sàng thường chỉ là do hội chứng rối loạn chức năng ruột (giảm trương lực cơ trơn của thành ruột, giảm nhu động ruột) với các nguyên nhân dễ điều chỉnh. Do đó, cần tránh căng thẳng thần kinh.

Chế độ ăn chữa táo bón:

Nguyên nhân chính dẫn đến chứng táo bón chủ yếu là chế độ ăn uống không hợp lý, do vậy chỉ cần điều chỉnh chế độ ăn đã có cải thiện đáng kể.

Uống đủ nước: Đa phần những người bị táo bón là do không uống đủ nước trong ngày. Uống không đủ nước dẫn đến giảm tỷ lệ nước trong thành phần phân và gây táo bón. Bình thường trong phân chứa khoảng 75-78% nước. Nếu tỷ lệ nước trong phân giảm xuống còn 50% sẽ làm khối phân khó di chuyển theo ruột già, còn nếu tỷ lệ nước trong phân xuống còn 20% thì khối phân hoàn toàn bị tắc.
- Khuyến cáo lượng nước cần cho cơ thể mỗi ngày là khoảng 2 - 2,5 lít (400 ml/kg cân nặng, ví dụ nặng 50 kg thì cần 2 lít nước/ngày), trong đó gồm nước có trong thức ăn (trong cơm, thức ăn, canh, trái cây…vv) và nước uống ở các dạng khác nhau (nước đun sôi để nguội, nước chè, nước hoa quả…vv).
- Mỗi sáng, ngay sau khi ngủ dậy, cần uống 1 cốc nước lạnh (nước sôi nguội, nước khoáng, nước quả) sẽ có tác dụng kích thích nhu động ruột và trong ngày uống 6 - 8 cốc nước ở các dạng khác nhau.
- Nếu lao động thể lực trong điều kiện nóng ẩm, những ngày mùa đông có độ ẩm thấp, phụ nữ đang cho con bú, người đang trong tình trạng sốt thì cần uống nước nhiều hơn.
Tăng cường ăn các thức ăn có nhiều chất xơ:
- Rau xanh, hoa quả, trái cây khô, hạt ngũ cốc, bánh mỳ đen, gạo lức…vv các thức ăn này chứa nhiều chất xơ và chất pectin tạo điều kiện thuận lợi cho các chủng vi khuẩn có lợi trong đường ruột phát triển, ức chế quá trình gây thối, các chất độc hại cũng sẽ bám vào các chất xơ và được thải ra ngoài cơ thể. Ngoài ra, ăn các chất này làm tăng khối lượng phân - kích thích lên thành ruột, gây tăng nhu động ruột và gây cảm giác mót đại tiện.
- Các thức ăn như các đồ dầm giấm, các đồ xông khói, thịt gân, thịt bạc nhạc cũng là các chất nhuận tràng. Cám gạo rất tốt cho những người bị táo bón, nên bổ sung 1 - 2 thìa cà phê cám gạo vào mỗi bữa cơm, cháo hoặc pha với nước sôi để uống.
- Tăng cường ăn các thức ăn có chứa nhiều magiê như sữa, kê, đậu đũa, khoai lang và một số loại rau như rau đay, rau dền, mùng tơi, rau khoai lang, khoai sọ, đu đủ xanh, chuối tiêu. Như đã biết, magiê có vai trò quan trọng trong việc tăng nhu động ruột.
Ăn đúng giờ, tốt nhất là ăn nhiều bữa (4 – 5 bữa/ ngày). Trước khi đi ngủ nên ăn 1 cốc sữa chua, dần dần sẽ cải thiện đáng kể chủng vi khuẩn có lợi trong ruột.
Tránh ăn các thức ăn tinh chế như cháo, súp đặc (khoai tây, cà rốt nghiền…vv), các thức ăn nhanh (fast food), thức ăn nóng, các chất kích thích như hạt tiêu, ớt cay, nước chè đặc, ca cao, rượu nho đỏ. Hạn chế uống rượu, cà phê, hút thuốc.
Duy trì đi đại tiện 1 lần/ ngày, đi đúng giờ, tốt nhất là rèn thói quen đi vào buổi sáng hoặc chiều tối. Khi đã có cảm giác mót đại tiện thì không được nhịn. Không rặn khi đi đại tiện để tránh các biến chứng như trĩ, nứt thành hậu môn, đi xong nên rửa hậu môn bằng nước lạnh.
Một số thuốc có thể gây táo bón như thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống nôn, thuốc lợi tiểu, thuốc trị viêm loét dạ dày, thuốc hạ huyết áp. Nếu phải dùng thường xuyên một trong các loại thuốc này thì có thể phải dùng thêm thuốc nhuận tràng.

Chế độ tập luyện:

Cuộc sống tĩnh tại ít vận động cũng là một nguyên nhân quan trọng gây ra chứng táo bón. Tăng cường vận động, tích cực tập luyện thể dục thể thao, đặc biệt là các bài tập rèn sức bền như đi bộ nhanh, chạy cự ly dài, bơi sẽ cải thiện đáng kể tình trạng của các bệnh đường tiêu hoá, trong đó có chứng táo bón.
Trong khi tập luyện, sự chuyển động của các cơ quan nội tạng cải thiện đáng kể chức năng của ruột, tăng cường trương lực thành ruột, tăng tiết muối magiê vào thành ruột làm tăng nhu động ruột và phục hồi chức năng tiêu tháo của ruột.
Như vậy, đi bộ và chạy là phương pháp hữu hiệu để chữa chứng bệnh táo bón. Ngoài ra, thường xuyên thực hiện các động tác xoa nhẹ ở vùng bụng, xoa với khăn lạnh ẩm cũng có tác dụng tăng cường nhu động ruột và chức năng tiêu tháo của ruột.