Chăm sóc và điều trị bệnh thủy đậu

1. Thủy đậu là bệnh gì?

Bệnh thuỷ đậu là bệnh nhiễm trùng cấp tính do virus Varicella Zoster (VZV) gây ra. Bệnh rất dễ lây qua đường hô hấp do hít phải những giọt nước bọt bắn ra từ người bệnh. Thường gặp vào mùa đông xuân, chủ yếu là trẻ dưới 10 tuổi.

Bệnh đặc trưng bởi phát ban dạng bọng nước ở da và niêm mạc. Thường diễn biến lành tính nhưng cũng có thể gây tử vong khi biến chứng viêm não, hội chứng Reye.

VZV gây bệnh theo hai cách khác nhau trên lâm sàng là thuỷ đậu và Zona. Thuỷ đậu xuất hiện ở người chưa có miễn dịch. Zona là trạng thái tái hoạt động của một trạng thái nhiễm trùng tiềm tàng gặp điều kiện thuận lợi như chấn thương, ung thư, suy giảm miễn dịch.

Từ 10 – 21 ngày. Trung bình 14 -17 ngày.

Khoảng 24 - 48 giờ, bệnh nhân sẽ có những triệu chứng như:

• Sốt nhẹ, có thể không sốt. Trẻ suy giảm miễn dịch thường Sốt cao, khi có Sốt cao nói lên tình trạng nhiễm trùng nặng.
• Mệt mỏi, chán ăn, nhức đầu.
• Phát ban, khởi đầu là những hồng ban nổi gờ trên da, kích thước vài mm. Tồn tại khoảng 24 giờ trước khi chuyển thành bóng nước.

Thời kỳ toàn phát, bé sẽ giảm sốt. Trường hợp sốt cao thường do có bội nhiễm.

Hồng ban nhanh chóng chuyển thành bọng nước trong vòng 24 giờ. Trên da nổi bóng nước tròn trên nền viền da màu hồng. Đường kính 3-13 mm. Thường < 5 mm. Lúc đầu chứa dịch trong, sau 24 giờ hoá đục, nhiều lứa tuổi (có bọng nước mới mọc xen kẽ bọng đã hóa đục và bọng đã đóng mày hay bong vảy. Bọng nước xuất hiện ở da đầu, thân người sau đó lan ra tay chân, có đau, ngứa. Bọng nước có thể trên niêm mạc đường hô hấp, tiết niệu, tiêu hoá, sinh dục.

Sau 1 tuần, bọng nước đóng vảy rồi bong, thường không để lại sẹo.

• Viêm mô tế bào do bội nhiễm liên cầu – tụ cầu: Bọng nước hóa mủ, đỏ da, sưng tấy xung quanh bóng nước, viêm mô tế bào, tạo ổ áp xe. biểu hiện nhiễm trùng nhiễm độc, có thể gây nhiễm trùng huyết.
• Viêm não: Sốt cao, đau đầu, rối loạn tri giác, co giật, hôn mê
• Viêm tủy, Guillain- Barre: yếu chi
• Hội chứng Reye: nôn nhiều, hôn mê hạ Glucose máu
• Biến chứng khác: Viêm cơ tim, viêm giác mạc, viêm khớp, viêm phổi, viêm cầu thận.

Dựa vào lâm sàng và dịch tễ: chưa tiêm phòng thuỷ đậu, có tiếp xúc với người bị thuỷ đậu trong vòng 3 tuần.

Lâm sàng có bọng nước nhiều lứa tuổi ở da và niêm mạc.

• Chốc lở, nhiễm trùng da: thường các mụn mủ tập trung từng vùng, cùng tuổi,có đau
• Bệnh tay chân miệng: ban ở vị trí đặc biệt (lòng bàn tay, chân, gối, mông...). Bọng nước nhỏ hơn, không đau, không ngứa
• Tổn thương do Herpes simplex: dựa vào phân lập virus

• Điều trị đặc hiệu;
• Điều trị triệu chứng;
• Phát hiện và điều trị biến chứng.

Cho bé nhập viện khi bé thuộc một trong các tình huống sau:

• Sốt cao liên tục, khó hạ, có các dấu hiệu bệnh nặng hoặc nghi ngờ có biến chứng;
• Trẻ sơ sinh dưới 1 tháng tuổi;
• Cơ địa suy giảm miễn dịch: HIV/AIDS, đang dùng Corticoid;
• Sang thương quá nhiều;
• Nghi ngờ nhiễm trùng huyết: Sốt cao, mệt, lừ đừ, vẻ mặt nhiễm trùng.

Acyclovir đường uống:

• Hiệu quả cao nếu điều trị sớm trong 24 giờ đầu sau khi khởi phát.
• Liều uống: 80 mg/kg/ngày chia làm 4 lần. (tối đa 800 mg/lần).
• Thời gian điều trị: 5 ngày hoặc đến khi không xuất hiện thêm bóng nước mới
• Lưu ý: Nếu bệnh tự ổn định trong 48 giờ thì có thể không dùng Acyclovir (ngoại trú)
• Chỉ định dùng Acyclovir trong điều trị ngoại trú:

+ Chỉ định cho trẻ > 12 tuổi

+ Trẻ ≤ 12 tuổi, không suy giảm miễn dịch, tiền sử khỏe mạnh, bệnh tự ổn định trong 48 giờ có thể không cần điều trị Acyclovir trừ khi có một trong các yếu tố sau:

Tái nhiễm lần 2

Có tiền sử bệnh về da hoặc bệnh tim phổi mãn

Thường xuyên dùng Steroid đường uống hoặc hít

Dùng Salicylate kéo dài tăng nguy cơ hội chứng Reye

Acyclovir đường tĩnh mạch:

Trẻ suy giảm miễn dịch hoặc có biến chứng nặng như viêm phổi, viêm Não – màng não, viêm gan nặng, giảm tiểu cầu... Điều trị càng sớm càng tốt khi nổi những mụn nước đầu tiên.

Liều dùng: 10 mg/kg/lần X 3 lần/ngày, trong 7 đến 10 ngày

Kháng thể kháng Varicella Zoster (nếu có):

Chỉ định:

• Bệnh nhân suy giảm miễn dịch chưa tiêm phòng Thuỷ đậu

+ Bệnh Bạch cầu cấp hoặc Lymphoma

+ Suy giảm miễn dịch do thuốc (hóa trị, sử dụng Steroid liều cao >14 ngày)

+ Suy giảm miễn dịch bẩm sinh hay mắc phải

• Trẻ sơ sinh có mẹ bị Thuỷ đậu 5 ngày trước sinh đến 2 ngày sau sinh
• Trẻ Sinh non phơi nhiễm VZV:

+ ≥ 28 tuần thai và mẹ chưa tiêm phòng Thuỷ đậu

+ < 28 tuần thai hoặc cân nặng lúc sinh ≤ 1000g

• Liều VZIG (tiêm bắp) theo cân nặng

• Nếu không có VZIG có thể dùng IVIG, liều 0,4 g/kg thay thế ở những trường hợp trên hoăc những trường hợp Thuỷ đậu rất nặng, ảnh hưởng sinh tồn.

• Giảm Ngứa bằng các thuốc kháng Histamin
• Giảm đau, hạ sốt bằng Paracetamol không được dùng Aspirin

Điều trị hỗ trợ khác

• Vệ sinh da hàng ngày, chấm xanh methylen vào các tổn thương da
• Mặc quần áo kín, cắt sạch đầu móng tay

• Bọng nước nổi toàn thân
• Bọng nước hóa mủ và tấy đỏ xung quanh
• Sốt cao không hạ
• Mệt, lừ đừ, bỏ ăn
• Co giật, yếu chi

• Vệ sinh cơ thể hàng ngày bằng nước sạch. Tuyệt đối không kiêng tắm
• Không kiêng ăn
• Nghỉ học 7 đến 10 ngày
• Tránh tiếp xúc với người xung quanh, đặc biệt là phụ nữ mang thai
• Nên mang khẩu trang.

• Cách ly khu vực riêng (Phòng áp lực âm nếu có), thời gian cách ly 7 – 10 ngày từ khi bắt đầu có ban phỏng đến khi ban phỏng khô
• Người bệnh đeo khẩu trang
• Vệ sinh da, răng miệng, chấm xanh methylen, castellani vào các nốt phỏng, tránh gãi
• Vệ sinh phòng bệnh, xử lý đồ vải, tư trang đúng quy định
• Theo dõi tiến triển của ban phỏng, mật độ, màu sắc, tình trạng nhiễm trùng của ban (mủ, dịch vàng, tấy đỏ ...)

• Chỉ định phòng cho trẻ 12 - 18 tháng tuổi. Nếu trong nhà có người bị thuỷ đậu có thể tiêm từ 9 tháng tuổi. Nhắc lại liều thứ 2 lúc 5 đến 6 tuổi hoặc cách liều thứ nhất 3 tháng.
• Người lớn tiêm 2 liều, cách nhau 1 tháng.

Tránh tiếp xúc với người bị thuỷ đậu, rửa tay thường xuyên.